ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ο Ελληνικός Νόμος περί προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων (Ν. 2121/1993, όπως ισχύει σήμερα) παρέχει ένα ισχυρότατο πλαίσιο προστασίας τόσο στους πνευματικούς δημιουργούς όσο και στους κάθε μορφής δικαιούχους συγγενικών δικαιωμάτων.

Είναι ένας νόμος σύγχρονος, αποτελεσματικός και απόλυτα εναρμονισμένος με τις Διεθνείς Συνθήκες και τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες που διέπουν την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα.

Έτσι, έχουν πλήρως ενσωματωθεί και αποτελούν τμήματα του Ελληνικού Νόμου:

• Η Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης, η οποία ήδη από το 1886 έθεσε τα θεμέλια για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων
• Η Διεθνής Σύμβαση της Ρώμης, η οποία το 1961 αναγνώρισε τα συγγενικά δικαιώματα ερμηνευτών / εκτελεστών, παραγωγών φωνογραφημάτων και ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών
• Η Συμφωνία για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου (TRIPS), που ψηφίστηκε το 1994 στο Μαρακές
• Οι Διεθνείς Συνθήκες του Παγκόσμιου Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (WIPO) για την πνευματική ιδιοκτησία και για τις ερμηνείες / εκτελέσεις και φωνογραφήματα, που ψηφίστηκαν το 1996 στη Γενεύη

καθώς και το κοινοτικό κεκτημένο, όπως:

• H Οδηγία 92/100/ΕΟΚ σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης και το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διανοίας, όπως κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2006/115/ΕΚ 
• Η Οδηγία 93/98/ΕΟΚ για την εναρμόνιση της διάρκειας προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων, όπως κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2006/116/ΕΚ 
• Η Οδηγία 2001/29/ΕΚ για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην Κοινωνία των πληροφοριών
• H Οδηγία 2004/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας

Η προστασία αυτή, όσον αφορά στα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού, διαρκεί καθ’ όλη τη ζωή του και εβδομήντα έτη από το θάνατό του, υπολογιζόμενη από την 1^η Ιανουαρίου του έτους που έπεται του θανάτου του. Στην περίπτωση των έργων συνεργασίας, τα εβδομήντα έτη υπολογίζονται από το θάνατο του τελευταίου επιζώντος δημιουργού. Μετά την πάροδο της παραπάνω διάρκειας, το έργο καθίσταται κοινό κτήμα και ανήκει στο δημόσιο τομέα (domain public), συνεπώς, κατά κανόνα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ελεύθερης εκμετάλλευσης. Η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων του Εκδότη διαρκεί πενήντα έτη μετά την τελευταία έκδοση του έργου. Η εν λόγω προστασία εκτείνεται κατ’ αρχήν στην υποχρέωση κάθε χρήστη να λαμβάνει την άδεια των δικαιούχων πριν από τη χρήση εκάστου προστατευόμενου έργου. Η άδεια πρέπει υποχρεωτικώς να είναι έγγραφη (άδεια εκμετάλλευσης), η μη τήρηση δε του εγγράφου τύπου συνεπάγεται την ακυρότητα της αδείας, δικαίωμα που μπορεί να επικαλεστεί μόνον ο δικαιούχος.

Με τον τρόπο αυτό, κανένας χρήστης στην Ελλάδα δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει λάβει προφορικά άδεια χρήσεως ενός έργου. Παρέχεται δε πλήρης ασφάλεια στον δικαιούχο ότι ο ίδιος θα καθορίζει με ακρίβεια τους όρους αδειοδοτήσεως των έργων του.

Επίσης, ο δικαιούχος μπορεί να διορίσει αντιπρόσωπό του για μία ή περισσότερες εδαφικές επικράτειες, οι οποίοι θα τον αντιπροσωπεύουν στην άσκηση του περιουσιακού του δικαιώματος απέναντι στους τοπικούς χρήστες. Οι αλλοδαποί δικαιούχοι ακολουθούν πολύ συχνά αυτή την πρακτική τόσο για λόγους ευκολίας όσο και για λόγους ασφαλείας, αφενός επειδή είναι πολύ δύσκολο οι ίδιοι να παρακολουθούν τις διαφορετικές χρήσεις των έργων τους από μακριά και αφετέρου για να ορίσουν τους όρους χορήγησης της αδείας τους και να εισπράττουν την οφειλόμενη αμοιβή. Ακόμη δυσχερέστερη είναι η εξ αποστάσεως αποτελεσματική προστασία των έργων σε περίπτωση παρανόμων χρήσεων. Όλες αυτές τις ενέργειες αναλαμβάνουν για λογαριασμό τους αντιπρόσωποι εξειδικευμένοι στην παροχή τέτοιων υπηρεσιών.

Οι όροι χορηγήσεως μιας αδείας καθορίζονται είτε από τον ίδιο τον δικαιούχο είτε από τον τοπικό αντιπρόσωπό του, ανά περίπτωση και αφορούν τον ακριβή τρόπο χρήσεως του έργου, τη διάρκεια της χρήσεως, την αποκλειστικότητα ή μη της αδείας και φυσικά τους οικονομικούς όρους αυτής.

Σύμφωνα με τον Ελληνικό Νόμο, οι χρήστες απαιτείται να λαμβάνουν χωριστή άδεια για κάθε εκμετάλλευση των έργων. Όλες ανεξαιρέτως οι χρήσεις – εκμεταλλεύσεις προστατεύονται ισότιμα. Ως διαφορετικές χρήσεις των έργων νοούνται π.χ. ο δανεισμός και η εκμίσθωση, η ραδιοφωνική / τηλεοπτική μετάδοση, η παρουσίαση στο κοινό καθώς και να καθίστανται αυτά προσιτά μέσω δικτύων, η δημόσια εκτέλεσή τους, η μηχανική αναπαραγωγή και διανομή στο κοινό με οποιονδήποτε τρόπο, η μετάφραση, κ.ο.κ.

Πέραν των παραπάνω χρήσεων, οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στο οικονομικό – περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού, ο Ελληνικός Νόμος προστατεύει και το ηθικό του δικαίωμα επί του έργου του, προβλέποντας το αμεταβίβαστο αυτού μεταξύ ζώντων, με την εξής επιφύλαξη: «Η συναίνεση του δημιουργού για πράξεις ή παραλείψεις, που αλλιώς θα αποτελούσαν άσκηση του ηθικού δικαιώματος, αποτελεί τρόπο άσκησης του δικαιώματος αυτού και δεσμεύει τον δημιουργό».

Έτσι, απαγορεύεται κάθε είδους διασκευή, τροποποίηση, προσαρμογή, περικοπή (αποσπασματική χρήση), κλπ του έργου, αν δεν έχει προηγηθεί η ρητή σχετική έγγραφη συναίνεση του δημιουργού, ενώ επιβάλλεται και η αναγνώριση της πατρότητάς του, στο μέτρο του δυνατού. Μετά το θάνατο του δημιουργού, το ηθικό δικαίωμα  περιέρχεται στους κληρονόμους του, οι οποίοι υποχρεούνται να το ασκούν σύμφωνα με τη θέληση του δημιουργού.

Πέραν των ανωτέρω, και οι εκδότες των μουσικών υλικών έχουν το (συγγενικό) δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν, για σκοπούς εκμετάλλευσης, την αναπαραγωγή, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή άλλες μεθόδους, της στοιχειοθεσίας και σελιδοποίησης των μουσικών έργων που έχουν εκδώσει. Η απαγόρευση αυτή αναφέρεται ρητώς στους όρους μίσθωσης εκάστου μουσικού υλικού. Συνεπώς, όποιος έχει μισθώσει το μουσικό υλικό ενός Εκδότη, δεν δικαιούται να προβαίνει σε ψηφιοποίηση, φωτοτυπική ή άλλου είδους αναπαραγωγή αυτού για δική του χρήση ή για εξυπηρέτηση τρίτου, είτε μόνο για τις πρόβες ή/και τις παραστάσεις του έργου. Ομοίως, δεν επιτρέπεται να παραχωρεί το μισθωμένο μουσικό υλικό περαιτέρω σε τρίτον, είτε ολοκληρωμένο είτε αποσπασματικά, με οποιονδήποτε τρόπο, όπως με τη μορφή δανεισμού ή μίσθωσης. Οι αυτοί περιορισμοί της απαγόρευσης παραχώρησης του μουσικού υλικού ισχύουν και στην περίπτωση αγοράς του από τον αντίστοιχο Εκδότη, δεδομένου ότι αγοραστής αποκτά μεν δικαίωμα απεριόριστης χρήσης, πλην όμως αποκλειστικά για προσωπική του εκμετάλλευση, χωρίς φυσικά να δικαιούται να το μεταβιβάζει περαιτέρω σε τρίτους, με ή χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα, καθώς έτσι εμποδίζεται η κανονική εκμετάλλευση του μουσικού υλικού και βλάπτονται τα νόμιμα συμφέροντα του Εκδότη. Για το λόγο αυτό, για τη νομιμότητα όλων των παραπάνω ενδεικτικώς αναφερομένων χρήσεων, απαιτείται η σχετική προηγούμενη έγγραφη άδεια του Εκδότη. 

Η παράβαση των παραπάνω υποχρεώσεων των χρηστών επιφέρει ιδιαίτερα αυστηρές κυρώσεις, σύμφωνα με τον Ελληνικό Νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων, ο οποίος θεωρείται ως ένας από τους αυστηρότερους σε όλη την Ευρώπη.

Η χρήση ενός έργου χωρίς την άδεια του δικαιούχου ή η χρήση του κατά παράβαση των όρων αυτής, τιμωρείται με πολύ βαριές αστικές και ποινικές κυρώσεις.

Κάθε παράβαση του ελληνικού νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας τιμωρείται με βαριές ποινικές κυρώσεις που προβλέπουν φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους και μπορούν να φτάσουν μέχρι τα δέκα (10) έτη σε πολύ βαριές περιπτώσεις. Επίσης, προβλέπεται η καταβολή υψηλής αποζημίωσης αλλά και ηθικής βλάβης.

Περαιτέρω, παρέχεται δικαστικώς η δυνατότητα της άμεσης διακοπής κάθε παράνομης – μη αδειοδοτημένης χρήσης με τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων, προσωρινών διαταγών και εισαγγελικών απαγορεύσεων, οι οποίες διατάσσονται σε ελάχιστο χρόνο.

Μέσα σε ένα τέτοιο νομικό πλαίσιο, ο δημιουργός / δικαιούχος πνευματικών ή συγγενικών δικαιωμάτων μπορεί να αισθάνεται ιδιαίτερα ασφαλής για την τήρηση των όρων των αδειών που χορηγεί προς κάθε ενδιαφερόμενο μέρος, αφού σε περίπτωση παραβάσεως αυτών, είτε ο ίδιος είτε ο αντιπρόσωπός του στην Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να προστατεύσει αυτά άμεσα και αποτελεσματικά.